دهد. درجه اهمیت اقالم به کمیت ماهیت شرایط ایجاد آنها نوع و اندازه واحد اقتصادی بستگی دارد.

Transcript

1 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 45 حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای 1 رحیمیان الدین نظام 2 فرد تقوی تقی محمد 3 میرعباسی سیدجواد دریافت: 95/04/04 تاریخ پذیرش: 96/02/17 تاریخ حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای چکیده: ریسک و اهمیت افشای خصوص در مالی مدیران و حسابرسان درک بررسی مقاله این هدف حسابرسان و مالی مدیران آیا که است شده مطرح سؤال سه منظور بدین میباشد. حقوقی دعاوی ریسک اهمیت فهرست افشای آیا میکنند حمایت اهمیت فهرست افشای از مالی صورتهای این نتایج دارد وجود تفاوتی دوگروه این آرای بین آیا و میدهد کاهش را حقوقی دعاوی و حسابرسی مؤسسات به شده ارسال سنجی نظر پرسشنامه 200 از حاصل آمده بدست تحقیق هب که میدهد نشان پژوهش نتایج میباشد. تهران بهادار اوراق بورس در شده پذیرفته شرکتهای مدیران اما نمییابد. کاهش حقوقی دعاوی احتمال اهمیت فهرست افشای با حسابرسان اعتقاد مالی مدیران و میدهد کاهش حقوقی دعاوی احتمال اهمیت فهرست افشای که معتقدند مالی میدهند. را اهمیت فهرست افشای دلیل به حقوقی دعاوی کاهش احتمال حسابرسان از بیشتر از بیشتر مدیران که میشود مشخص مالی مدیران و حسابرسان آرای بین مقایسه از همچنین عواملی بر مالی مدیران و حسابرسان درک میکنند حمایت اهمیت فهرست افشای از حسابرسان نمیگذارد. تأثیر کاری تجربه و جنسیت مثل حقوقی دعاوی ریسک بااهمیت اطالعات فهرست بااهمیت اطالعات کلیدی: کلمات ایران تهران خاتم دانشگاه حسابرسی گروه -استادیار 1 ایران تهران طباطبائی عالمه دانشگاه مدیریت و حسابداری دانشکده 2 -دانشیار javadmirabbasi@yahoo.com ایمیل: مسئول نویسنده خاتم دانشگاه حسابداری ارشد 3 -کارشناس

2 1 -مقدمه در مفاهیم حسابداری و حسابرسی واژه اهمیت از مفاهیم فراگیر میباشد و طبق بند 3 استاندارد حسابرسی شماره 320 اطالعاتی با اهمیت تلقی میشود که عدم ارائه یا ارائه نادرست آن بتواند قضاوت و تصمیمگیری استفادهکننده منطقی صورتهای مالی را درباره امور واحد اقتصادی تغییر دهد. درجه اهمیت اقالم به کمیت ماهیت شرایط ایجاد آنها نوع و اندازه واحد اقتصادی بستگی دارد. در تصمیمگیری استفادهکنندگان با استفاده از اطالعات قابل اتکا این موضوع مهم است که هرچه افشای اهمیت توسط حسابرسان و مدیران مالی بیشتر و بهتر صورت گیرد تصمیمگیرندگان تصمیمات منطقیتری اتخاذ میکنند. چون افشای اهمیت آگاهی الزم را در اختیار استفادهکنندگان قرار میدهد خطر تصمیمگیری نادرست برای آنان کاهش مییابد و در نتیجه این موضوع منجر به کاهش خطر دعاوی حقوقی علیه حسابرسان و مدیران مالی میشود. منظور از دعاوی حقوقی احتمال اقدامات قانونی علیه حسابرسان و مدیران مالی به دلیل قصور وسهلانگاری آنان در فرآیند حسابرسی و حسابداری میباشد. دعاوی حقوقی منجر به نارضایتی مشتریان و تغییر بازار حسابرسی میگردد و این تغییر به ضرر سرمایهگذاران و سایر ذینفعان در اتخاذ تصمیمات صحیحتر و به روز تجاری غیر منتظره در فضای کسب و کار میگردد )کاکس و همکاران 2013(. 4 در سالهای اخیر سوء استفادههای فراوانی در اقتصاد کشور رخ داده و در برخی موارد منجر به طرح دعاوی حقوقی علیه حسابرسان شده و فشارهای مختلفی از سوی مراجع قضایی و جامعه حسابداران رسمی ایران به آنان وارد آمده است )دیلمی پور 1392 (. در سطح بینالمللی نیز شمار روز افزون دعاوی حقوقی مطرح شده علیه حسابرسان و هزینه دفاع از اقامه دعاوی حقوقی منجر به ایجاد روشهایی برای مقابله با آن توسط حسابرسان شده است )ویلکنز و همکاران 2003( بیان مساله و اهمیت موضوع مفهوم اهمیت از اوایل دهه 1930 به حرفه حسابداری وحسابرسی راه یافت و در سال 2006 بیانیه استاندارد حسابرسی شماره 107 در ایاالت متحده تدوین گردید. طبق مندرجات این استاندارد تعیین رقم اهمیت مبنایی مناسب برای قضاوت حرفهای است وسطح اهمیت برای دو واحد تجاری هم از نظر اندازه وهم ازنظر ماهیت تفاوت دارد. همچنین سطح اهمیت برای هر واحد تجاری در دو سال متوالیمیتواند متفاوت باشد. این بیانیه بر خالف بیانیه استاندارد حسابرسی شماره 47 حسابرسان را ملزم نموده تا سطح اهمیتی رامستند نماید که به عنوان مبنای قضاوت برای ارزیابی اقالم صورتهای مالی به کار بردهاند. طبق بیانیه استاندارد حسابرسی شماره 107 حسابرسی باید به شکلی اجراشود که خطر حسابرسی به حداقل سطح ممکن برای اظهارنظر مناسب در مورد 4.Cox et al 5.Willekens et al

3 97 بهار 70 شماره هجدهم سال (. 6 امریکا رسمی حسابداران )انجمن یابد مالیکاهش صورتهای اهمیت 154 شماره حسابرسی استاندارد بیانیه در 7 آمریکا مالی حسابداری استانداردهای هیئت احتمال این که حسابداری اطالعات تحریف یا افتادگی قلم از یک»...مقدار میکند تعریف اینگونه را قلم از آن وسیله به یا کند تغییر اطالعات این اساس بر منطقی فرد قضاوت که میکند ایجاد را گیرد.«قرار تأثیر تحت تحریف یا افتادگی یا حذف که است اهمیت با اطالعاتی حسابداری بینالمللی استانداردهای هیئت مصوبات اساس بر بگذارد. تأثیر مالی صورتهای مبنای بر استفادهکنندگان اقتصادی تصمیمگیری بر بتواند آن تحریف با مسائل دارد. بستگی خاص شرایط محتوای مورد در اشتباه قضاوت یا قلم آن اندازه به اهمیت مهم مبحث یک تا مییابد ادامه حسابرسی در اهمیت آستانه موضوع و مالی صورتهای در اهمیت باشند. مالی گذاران قانون و تنظیمکنندگان و سرمایهگذاران حسابرسان برای آنان درک و حسابرسان حرفهای قضاوت تأثیر تحت توجهی قابل طور به اهمیت سطح تعیین خود پژوهش در )2010( 8 همکاران و اترگ میباشد. استفادهکنندگان مالی اطالعات الزامات از در تفاهم سوء یا خطا را است اهمیت با مالی گزارشهای در چیزی چه اینکه دانستن در سردرگمی نشان حسابرسی ادبیات در استانداردها مرور دانستند. حسابرسی و حسابداری استانداردهای درک به ندارد اهمیتی با تأثیر خالص سود آستانه درصد 5 زیر افتادگی قلم از یا تحریف هرگونه که میدهد روشن 320 شماره حسابرسی بینالمللی استاندارد حال این با نکند. تهدید را شرایط سایر که شرطی )2009( 9 پارک باشند. مناسب باالتر یا پایینتر درصدهای است ممکن متفاوت شرایط در که میسازد برسد خود شده بینی پیش سود به تا دهد اجازه شرکت به که است اهمیت با قلمی میکند ادعا تشخیص میتوان خاص صنعت یا کار و کسب به توجه با بنابراین شود. مدیریت پاداش به منجر یا اهمیت فهرست بنابراین است. ذهنی مفهومی اهمیت نتیجه در و است اهمیت با قلم یک که داد تعدیل شده گرد محاسبات و افتادگیها قلم از تحریفات مثل تفاوتهایی از حاصل ذهنی مجموعه نمیشود گرفته نظر در اهمیت با حسابرسان توسط جداگانه و تک تک صورت به که میباشد نشده 2013(. همکاران و )کاکس مهمی مسائل متوجه اهمیت افشای بودن اجباری صورت در مالی صورتهای استفادهکنندگان سرمایهگذاری تسهیل به منجر و میدهد افزایش مالی صورتهای به را آنان اعتماد که میشوند و درستی بهعبارتدیگر 2002(. 10 همکاران و )گانیولی میشود سرمایه کاهشهزینههای و بیشتر علیه حقوقی دعاوی کاهش و استفادهکنندگان منطقی بهتصمیمگیری منجر اهمیت کامل افشای استفادهکنندگان گمراهی به منجر گزارشگری در اهمیت افشای عدم مقابل در میشود. حسابرسان حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای 6.American Institute of Certified Accountant (AICPA) 7.Financial Accounting Standard Board (FASB) 8.Etterdge et al. 9.Park 10.Ganyolly et al

4 48 و در نتیجه باالرفتن ریسک دعاوی حقوقی علیه حسابرسان خواهد شد. در تحقیق کاکس و همکاران )2013( برای اولین بار به این موضوع پرداخته شده است که اگر فهرستی از اطالعات بااهمیت تدوین و در اختیار استفادهکنندگان قرار گیرد تا چه میزان میتواند قضاوتهای استفادهکنندگان را تحت تأثیر قرار دهد و آیا میتواند روی دعاوی حقوقی رو به افزایش علیه حسابرسان تأثیر داشته باشد یا خیر از آنجایی که موضوع اهمیت برای تهیه کنندگان حسابرسان و استفادهکنندگان صورتهای مالی اهمیت بسیار زیادی دارد. در این پژوهش رابطه بررسیمیشود. پس از انجام پژوهش و مشخص شدن نتایج وجود یا عدم وجود رابطه میان افشای اهمیت و ریسک دعاوی حقوقی مشخص خواهد شد که در صورت وجود رابطه باید فرآیندهایی برای افشای اهمیت به کار گرفته شود تا منجر به کاهش ریسک دعاوی حقوقی گردد. این پژوهش با ارائه نتایج برگرفته از نظرات ذینفعان مختلف در ایران به ادبیات موجود در مورد موضوع اهمیت کمک میکند و مشخص خواهد شد که آیا حسابرسان و مدیران مالی از افشای اطالعات فهرست اهمیت استقبال خواهند کرد یا خیر 3- مبانی نظری تعریفی از مفهوم اهمیت که به عنوان مرجع در نوشتارهای حرفهای از آن استفاده میشود تعریفی است که بیانیه شماره دو هئیت تدوین استانداردهای حسابداری مالی به این شرح ارائه داده است:»اطالعاتی با اهمیت است که ارائه تغییر یا عدم ارائه آن بتواند قضاوت شخص معقولی که به این گزارش اعتماد مینماید را تغییر داده یا بر فرآیند تصمیم گیری وی اثر گذارد«)هندریکسون و ون بردا 177:1384( مفهوم اهمیت در استاندارد حسابداری شماره یک بدین صورت تعریف شده است:»اطالعاتی بااهمیت تلقی میشود که عدم افشای آن بر تصمیمات اقتصادی استفادهکنندگان که بر مبنای صورتهای مالی اتخاذ میشود مؤثر واقع شود«)کمیته تدوین استانداردهای حسابداری.)1385 همچنین در استاندارد حسابرسی شماره 320 اهمیت به شرح زیر تعریف شده است:»اطالعاتی بااهمیت تلقی میشود که عدمارائه یا ارائه نادرست آن بتواند قضاوت و تصمیم گیری استفادهکننده منطقی صورتهای مالی را درباره امور واحد اقتصادی تغییر دهد. درجه اهمیت اقالم به کمیت ماهیت و شرایط ایجاد آنها و همچنین نوع و اندازه واحد اقتصادی بستگی دارد. تعیین اینکه چه چیز با اهمیت میباشد مستلزم قضاوت حرفهای است«. در استانداردهای حسابرسی ایران به صراحت بیان شده که این استانداردهامنحصرا در مورد موضوعات با اهمیت کاربرد داردواطالعاتی با اهمیت تلقی میشود که عدم ارائه یا ارائه نادرست آن بتواند قضاوت وتصمیمگیری استفادهکننده منطقی صورتهای مالی درباره امور واحد اقتصادی را تغییر دهد )کمیته تدوین استانداردهای حسابرسی (.

5 نقش اهمیت در حسابرسی حسابرسان ملزم به استفاده از قضاوت حرفهای برای تبدیل کردن اطالعات کیفی پیچیده به معیارهای کمی هستند. از اینرو برداشتهای متفاوتی از اهمیت به وجود میآید )ترنر 2003(. 11 اهمیت مفهومی نسبی است نه مطلق. تحریفی با اندازهای خاص میتواند برای شرکتی کوچک بااهمیت باشد در حالی که تحریف با همان مبلغ میتواند برای شرکتی بزرگ بیاهمیت باشد. از این رو ارائه هرگونه دستورالعمل مبلغ دار برای قضاوت مقدماتی در مورد اهمیت که در مورد تمام صاحبکارها بتوان آن را به کار بست امری غیرممکن است. به عنوان نمونه تحریفی جمعا به مبلغ 0 میلیارد برای شرکتها بسیار بااهمیت است )وفادار و دادبه 1388(. برآورد حسابرس از اهمیت با توجه به تعریف اهمیت حداکثر اشتباهات و تحریفاتی است که میتواند در صورتهای مالی وجود داشته باشد و حسابرس کماکان بر این باور باشد که اشتباهات و تحریفات مزبور بر قضاوت وتصمیمگیری استفادهکننده منطقی تاثیری ندارد. برآورد حسابرس از اهمیت اشتباه قابل تحمل نیز نامیده میشود حسابرس در هر یک از مراحل زیر باید اهمیت را مورد توجه قرار دهد: الف( تعیین نوع و ماهیت زمان بندی اجرا و حدود روشهای حسابرسی. ب( ارزیابی اثر اشتباهات یا تحریفها )کمیته تجدیدنظر دستورالعمل حسابرسی 1386(. مفهوم اهمیت در حسابرسی کلیه مراحل فرآیند حسابرسی را دربر میگیرد. هدف حسابرسی مستقل انجام حسابرسی در چارچوب استانداردهای حسابرسیبرای کسب اطمینانی معقول از نبود اشتباه یا تحریفی»بااهمیت«در صورتهای مالی و اظهارنظر نسبت به»ارائه مطلوب«آن در انطباق با استانداردهای حسابداری از کلیه جنبههای»بااهمیت«و نهایتا اعتباربخشی به آن است. اما اظهارنظر حسابرسی به دلیل محدودیتهای ذاتی هرکار حسابرسی از جمله نمونهگیری درجه متفاوت متقاعدکنندگی شواهد حسابرسی ویژگیهای سیستم حسابداری و کنترل داخلی و نیز محدودیتهای ذاتی اندازهگیری در حسابداری )انجام برآورد و تخصیص( لزوما مطلق نیست. یعنی اظهارنظر حسابرسی در دامنهای از»دقت قابلقبول«یا پذیرش میزانی از»اهمیت«با کسب اطمینانی معقول یا پذیرش میزانی از»احتمال خطر«صورت میگیرد. لذا مفاهیم»اهمیت«و»احتمال خطر«زیربنای اظهارنظر حسابرسی نسبت به»ارائه مطلوب«صورتهای مالی را تشکیل میدهد )وفادار و دادبه 1388(. طبق استانداردهای حسابرسی حسابرس در هر کار حسابرسی باید»اهمیت«و رابطه آن با»احتمال خطر حسابرسی«را ارزیابی کند. حسابرسان در کلیه مراحل حسابرسی با قضاوتها و تصمیمهای مربوط به اهمیت درگیرند. رابطه معکوسی بین اهمیت و سطح خطر حسابرسی وجود دارد. یعنی سطح باالی اهمیت معادل با خطر پایینتر حسابرسی و بالعکس میباشد. حسابرسان وقتی ماهیت زمانبندی و محتوای فرآیندهای حسابرسی را تعیین میکنند باید این رابطه معکوس را در نظر گیرند. ارزیابی حسابرسان از اهمیت و خطر حسابرسی در زمان بررسی نتایج فرآیندهای 11.Turner

6 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 50 حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای هک باشد اولیه طرحهای و برنامهریزی زمان در آنها ارزیابی از متفاوت است ممکن حسابرسی )سرخانی باشد حسابرسی نتیجه در شرایط در تغییر با حسابرسان دانش در تغییر دلیل به میتواند 1386(. سیدنژاد و حسابرسی آزمونهای زمانبندی و ماهیت نوع حجم تعیین برای برنامهریزی مرحله در حسابرس موجود بااهمیت تحریفهای یا اشتباهها بتواند که کند مشخص را»اهمیت«از قبولی قابل میزان باید آثار نبودن یا بودن»بااهمیت«به نسبت باید حسابرس اظهارنظر مرحله در همچنین کند. کشف را کند. قضاوت حسابرسی اظهارنظر نوع تعیین برای تحریفها و اشتباهها مجموع میزان حسابرسی برنامهریزی هنگام در تا میکند ملزم را حسابرسان حسابرسی استانداردهای این نمایند. کشف را )کمی( اهمیت با تحریفهای بتوانند تا کنند مشخص را اهمیت از قبولی قابل در مقدماتی قضاوت دلیل این به مبلغ این میکنند. تعبیر اهمیت مورد در مقدماتی قضاوت را کار این کند. تغییر کار طول در است ممکن و است حرفهای قضاوتی که میشود نامیده اهمیت مورد شود. مستند حسابرسی پروندههای در باید قضاوت و کافی شواهد برنامهریزی در حسابرسان به کمک اهمیت مورد در مقدماتی قضاوت انجام دلیل قرار پایینی ریالی مبلغ را اهمیت سطح حسابرسان چنانچه کنند. جمعآوری باید که است مناسبی کنند. آوری جمع باید را بیشتری شواهد باشد زیادتر مبلغی اهمیت سطح که زمانی به نسبت دهند وقتی میدهد. تغییر حسابرسی طول در را اهمیت مورد در خود مقدماتی قضاوت اغلب حسابرسان میشود نامیده اهمیت مورد در شده تجدیدنظر قضاوت جدید قضاوت گرفت صورت تغییری چنین 1388(. دادبه و )وفادار و شواهد ارزیابی و جمعآوری حسابرسی برنامهریزی در راهنمایی حسابرسان برای اهمیت مفهوم توجه بدون حسابرسی کار هیچ که گفت میتوان بنابراین است. حسابرسی دهی گزارش تصمیمات آمده 12 بند حسابرسی استانداردهای 47 شماره بیانیه در نمیرسد. انجام به اهمیت مالحظات به از مجموع در یا منفردا که نماید کشف را اولیه خطاهایبرنامهریزی از گروه آن باید»حسابرس است: حسابرس که معناست بدان جمله این میشوند«. تلقی اهمیت با مالی صورتهای در مقداری نظر سطح در و مالی صورتهای کل در اهمیت آستانه عنوان به را مبلغی خود اولیه ریزی برنامه در باید تحمل قابل اشتباه یا خطا مجاز حد میتوان را اهمیت مرحله این در نماید. تعیین حسابها مانده تا )5 سرانگشتیقاعده از استفاده با معموال )که را مبلغ این حسابرس دانست. مالی صورتهای در میگیرد. کار به خود حسابرسی روشهای راهنمای عنوان به میشود( تعیین خالص( سود درصد 10 اولیه قضاوت در حسابرسی آزمونهای نتایج و جدید اطالعات به توجه با حسابرس است ممکن البته دارد سروکار مواردی با حسابرسی برنامهریزی در حسابرس 1374(. )زارعی کند تجدیدنظر اهمیت و برنامهریزی برای مسئولیتی هیچگونه حسابرس باشد. اهمیت با مالی صورتهای در کهمیتواند یا اشتباه وسیله به که ندارد تحریفاتی مورد در معقول اطمینان حصول منظور به حسابرسی اجرای 2009(. )ازوپاردی است بیاهمیت اما شده شناسایی و ایجاد مالی صورتهای در تقلب بتواند تا مینماید مشخص را اهمیت از قبولی قابل میزان حسابرسی برنامهریزی در حسابرس

7 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 51 )کیفیت( ماهیت هم و )کمیت( مبلغ هم اما نماید. کشف را )کمی( اهمیت با تحریفهای یا اشتباهات که است تصمیماتی ازمهمترین برآورداهمیت قرارگیرد. توجه مورد باید تحریفها یا اشتباهات 1388(. دادبه و )وفادار اتخاذمیکند خود حرفهای قضاوت برمبنای حسابرس روشهای اجرای و برنامهریزی هنگام 240 شماره حسابرسی استانداردهای طبق حسابرس مالی صورتهای در اهمیت با تحریف وجود خطر باید حاصل نتایج گزارشگری ارزیابی و حسابرسی حسابرسی 1385 (. استانداردهای تدوین )کمیته میباشد اشتباه یا تقلب از ناشی که گیرد نظر در را توانستهاند ریسک مدل بر مبتنی حسابرسی کارگیری به با پیشرفته کشورهای حاضر حال در حسابرسی ذاتی محدودیتهای وجود دلیل به ولی دهند کاهش را کشف عدم خطر حدودی تا تنها همکاران و )کاکس میاندازد مخاطره به را حسابرسی فرآیند اثربخشی خطر این وجود همچنان.)2013 دلیل به برمیگیرد. در را حسابرسی فرآیند مراحل کلیه حسابرسی در اهمیت مفهوم مدارک و شواهد به نمونهای رسیدگی قبیل از حسابرسی فرآیند بر حاکم ذاتی وجودمحدودیتهای مالی صورتهای در اهمیت با تحریف یا اشتباه نبود از معقول اطمینانی کسب منظور به حسابرسان اب جنبههای تمام»از عبارت درج همچنین میباشند. اهمیت با تحریفهای کشف دنبال به عمدتا توجه موضوعاتی به تنها حسابرس که است آن از حاکی حسابرسی گزارش اظهارنظر بند در اهمیت«تقلب کتمان برای است ممکن مدیران طرفی از باشد. بااهمیت مالی صورتهای به نسبت که دارد اطالعات دادن یا معامالت عمدی نکردن ثبت جعل چون یافتهای سازمان و پیچیده طرحهای از مراتب به تقلب از ناشی تحریفهای عدمکشف خطر بنابراین نمایند. استفاده حسابرس به نادرست در اهمیت مفهوم به واقف مدیران میباشد. اشتباه از ناشی تحریفهای کشف عدم خطر از بیشتر کم حسابرسان دیدگاه از که نمایند گزارش معامالتی قالب در را خود تقلبات است ممکن حسابرسی تقلبات این کشف عدم به منجر اهمیت کم موارد به حسابرسان کمتر توجه و میشود تلقی اهمیت اعتماد سلب به منجر و انداخته مخاطره به را حسابرسی فرآیند اثربخشی میتواند موضوع این گردد. و )رفیعی شود اجتماعی آسیب نهایت در و بیعدالتی گسترش حرفهای شهرت تحریف عمومی 1393(. همکاران اشتباهات مجموع اهمیت میزان حرفهای اظهارنظر و نهایی ارزیابی مرحله در باید حسابرس اهمیت اولیه برآورد با آنها مجموع مقایسه طریق از را حسابرسی جریان در شده کشف یاتحریفهای در رسیدگی مورد واحد مدیریت از باید باشد اهمیت با تحریفها یا اشتباهات این اگر نماید. تعیین امتناع مالی صورتهای اصالح از مدیریت که صورتی در بنماید. را مالی صورتهای اصالح خواست کند. ارائه مردود یا مشروط اظهارنظر تحریفها اهمیت میزان اساس بر میتواند حسابرس ورزد برای را حسابرسی روشهای باید حسابرس شده کشف اشتباه اصالح صورت در حتی مورد این در 1382(. حساسیگانه و )کثیری دهد گسترش قبولی قابل میزان به حسابرسی خطر احتمال کاهش مربوط اهمیت به مستقیما که برمیگیرد در را مهمی عبارت حسابرس گزارش رسیدگی دامنه بند استانداردهای است. شده انجام حسابرسی استانداردهای براساس موسسه این»حسابرسی است. حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای

8 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 52 حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای با تحریفی نبود از که کند اجرا و ریزی برنامه چنان را حسابرسی موسسه این که ایجابمیکند مزبور آید.«دست به معقول اطمینانی مالی صورتهای در اهمیت که است مساله این از استفادهکنندگان کردن آگاه اهمیت«با تحریفی»نبود عبارت از منظور مهمی مقوله حسابرسی در اهمیت است. اهمیت با مالی اطالعات به محدود حسابرس مسئولیت»اهمیت«بنابراین نیست. عملی حسابرسان برای بیاهمیت مبالغ مورد در اطمینان ارائه زیرا است. میباشد. مهم حسابرسی رویکرد طراحی و حسابرسی برنامهریزی در که است بنیادینی مفهوم تعیین عمل در اما میرسد. نظر به ساده بیان در حسابرس نظر اظهار نوع بر اهمیت تأثیر تعریف و ساده رهنمود هیچ است. سخت قضاوت مختلف شرایط در تحریف یک اهمیت میزان ندارد. وجود فراگیر( و اهمیت )با اساسی و اهمیت با بیاهمیت قلم یک میان تمایز برای شدهای از حسابرس درک تأثیر تحت و است حرفهای قضاوت براساس اهمیت مورد در حسابرسی دیدگاه قطعی معتبر رهنمود مجموعه قوانین بنابراین میباشد. مالی صورتهای استفادهکنندگان نیازهای واحد مالی صورتهای در مقداری که است این دلیل ندارد. اهمیت مورد در قضاوت درخصوص ماهیت یا بااندازه دیگر تجاری واحد مالی صورتهای در است ممکن لزوما است بااهمیت تجاری دوره به دورهای از خاص تجاری واحد مالی درصورتهای اهمیت براین عالوه نباشد. بااهمیت متفاوت آمده پیش شرایط اینکه به توجه با اهمیت ارزیابی 2004(. 12 )وادیول تغییرکند است ممکن دیگر است. متفاوت اساسی ابهام و حسابرسی دامنه محدودیت یا است مالی صورتهای تحریف آن از آگاهی که شود تلقی اهمیت با میتواند زمانی مالی صورتهای تحریف حسابرسی در به توجه با باشد. گذار تأثیر مالی صورتهای منطقی استفادهکننده گیری تصمیم بر بتواند تحریف نوع تعیین در را سطوح این و گرفت نظر در میتوان مختلف سطح سه اهمیت برای تعریف این داد: قرار استفاده مورد گزارش است. ناچیز و بیاهمیت تحریف اول: سطح نیست. فراگیر مالی صورتهای بر آن آثار اما است اهمیت با تحریف دوم: سطح سؤال زیر را مالی صورتهای مطلوب ارائه که است فراگیر و اهمیت با چنان مبالغ سوم: سطح میبرد. دارد. وجود توافق عدم مورد در استفادهکنندگان و کنندگان تهیه حسابرسان بین اهمیت سطح در حسابرسان و کنندگان تهیه به نسبت را کمتری اهمیت سطح استفادهکنندگان کلی حالت در مالی صورتهای حسابرسان که دارند انتظار استفادهکنندگان از بسیاری این بر عالوه نظرمیگیرند. طور به اهمیت مفهوم صورت این در که هستند دقیق کامال که کنند تضمین را شده حسابرسی بین اهمیت به مربوط انتظارات نارسایی وجود دهنده نشان موضوعات این میگردد. منسوخ کامل.)1987 همکاران و )جنینگز میباشد حسابرسان و مالی صورتهای استفادهکنندگان خواهد اهمیت استفادهکنندگان برای موارد سایر از بیشتر تحریف موارد از خاصی انواع احتماال نمونه: عنوان به باشد. مشابه آنها ریالی مبلغ اگر حتی داشت 12. Vadivel

9 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 53 تقلب زیرا هستند مشابه مبالغ با سهوی خطاهای از مهمتر معموال تقلب دربرگیرنده مبالغ میبرد سؤال زیر را درگیر کارکنان سایر یا مدیریت اطمینان قابلیت و صداقت شوندکه تلقی اهمیت با صورتی در میتوانند هستند کماهمیت دیگر جهات از که تحریفهایی باشند داشته دنبال به قراردادی تعهدات از ناشی محتمل پیامدهای روند شوندکه تلقی بااهمیت صورتی در میتوانند هستند کماهمیت دیگر جهات از که تحریفهایی 1388(. دادبه و )وفادار دهند. قرار تأثیر تحت را آوری سود اطالعات اهمیت سطح افشای 2-3 روشهای به درآمد شناسایی حسابداری عناصر ارزش گیری اندازه در مختلف مبانی بهکارگیری افشای حسابداری رویههای تنوع و درآمد با هزینهها مقابله برای مختلف مبانی وجود گوناگون کامل را اقتصادی رویدادهای توصیف که میسازد الزم را دیگری توضیحات و حسابداری رویههای فزونی نیز را اطالعات مقایسه قابلیت ترتیب این به و کند گویا و شفاف را مالی صورتهای اقالم و بخشد. تغییرات آثار همچنین و غیرمتعارف قراردادهای احتمالی بدهیهای نظیر خاصی رویدادهای حدود درباره قوانین وضع قیمتها شدید تغییرات نظیر انتفاعی واحد فعالیتهای بر اقتصادی عمده سرمایهگذاران توسط واحد سهام یا سرمایه از عمدهای بخش تملک و اقتصادی فعالیتهای دامنه و بر و اطالعات مقایسه قابلیت بر میتواند آن اطالعات افشای که است دیگری موارد جمله از جدید همکاران 1393 ( و )رفیعی باشد مؤثر استفادهکنندگان تصمیمات حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای اهمیت با اطالعات فهرست 3-3 افتادگیها قلم از تحریفات مثل تفاوتهایی از حاصل ذهنی مجموعه اهمیت با اطالعات فهرست در اهمیت با حسابرسان توسط تک تک صورت به که میباشد نشده تعدیل شده گرد محاسبات و اقتصادی گیری تصمیم فرآیند بر تاثیری افتادگیها قلم از و تحریفات اگر شد. نخواهد گرفته نظر و باشد اهمیت سطح زیر تحریف اگر میشود. گرفته نظر در اهمیت با باشد داشته استفادهکنندگان اگر باشد. اهمیت با میتواند تحریف این کند تبدیل کوچک سود یک به را کوچک زیان یک بتواند این دهد تغییر را خود تصمیم اضافی اطالعات این افشای با مالی صورتهای منطقی کننده استفاده همکاران 2013 (. و )کاکس شود افشا باید و شده گرفته نظر در اهمیت با اطالعات حقوقی دعاوی اقامه ریسک و ریسک 4-3 یا گذشته عمل ماحصل زیانآور و ناگوار رخداد احتمال عنوان به فارسی زبان در خطر یا ریسک را ریسک( )یا خطر معنی معین فرهنگ خصوص این در است. گردیده بیان کنترل از خارج اتفاقات لغتنامههای همچنین باشد. شدن تلف از بیمی یا باشد هالکت مایه آنچه مینماید: بیان گونه بدین و شخص اموال تمام یا قسمت دادن دست از احتمال را ریسک پدیا ویکی و اینوستوپدیا بینالمللی

10 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 54 حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای هب ریسک تعاریف اکثر در مینمایند. بیان رکود یا پیشین فعالیتهای از شده منتج و زیانآور قدرتی معنی به لغت در ریسک است. شده اشاره اطمینان عدم و زیان یعنی آن جنبه دو به روشن صورت درآمد کاهش و دیدن خسارت دیدن صدمه خطر با شدن روبهرو یا خطر بروز احتمال یا امکان 1389(. )محرابی میباشد ریسکهای ارزیابی است. کشف عدم ریسک و بااهمیت تحریف ریسک از تابعی حسابرسی ریسک کسب شواهد و منظور این به نیاز مورد اطالعات کسب برای اجراشده حسابرسی روشهای مبنای بر با نه و حرفهای قضاوت اعمال با اساسا ریسک ارزیابی میشود. انجام حسابرسی جریان در شده 200(. شماره حسابرسی 1391 )استانداردهای میشود انجام دقیق اندازهگیری فاصله سود به مربوط حسابداری اطالعات در بااهمیت تحریف کشف عدم خطر حسابرسی ریسک در که هستند ملزم حسابرسان واقع در است. حسابرسان توسط مالی وضعیت و نقدی جریانهای حسابرسی ریسک کنند. کسب منطقی اطمینان تحریفاتی چنین نبود از شده انجام حسابرسی نتیجه ارجاع حسابرس به کار که )زمانی حسابرسی از قبل در برنامهریزیشده ریسک است. شکل سه به ریسک و است نامشخص حسابرسی کار تا حسابرسان برای که گذشته به مربوط ریسک میشود( شناخته شرکت شرایط از ارزیابی براساس حسابرسی انجام حین در حسابرسان توسط که شده برآورد ارزیابی را آن از بخشی که هستند مواجه ریسکی با حسابرسی قرارداد انعقاد با حسابرسان میشود. انجام آزمونهای و بررسیها رغم به آن باقیمانده بخش و میدهند قرار نظر مد خود در و کرد خواهند 1391(. یگانه )حساس ماند خواهد باقی ناشناخته حسابرسان برای شده مالی صورتهای مورد در را غلطی اظهارنظر حسابرس که است خطری حسابرسی ریسک تحریفات و غلط گزارشگری ریسکهای از تابعی حسابرسی ریسک بنابراین نماید. ارائه شده تحریف 2011(. 13 خبره حسابداران )انجمن است کشفنشده نسبت مالی صورتهای در بااهمیت تحریف وجود هنگام حسابرس اینکه یعنی حسابرسی ریسک عدم ریسک و بااهمیت تحریف ریسک از تابعی حسابرسی ریسک کند. ارائه نامناسب نظر آن به نیاز مورد اطالعات کسب برای اجراشده حسابرسی روشهای مبنای بر ریسکها ارزیابی است. کشف حسابرسی )استانداردهای میشود انجام حسابرسی جریان در شده کسب شواهد و منظور این به.)315 شماره 1387 است دادگاهها توسط حسابرسی مؤسسات یا حسابرس علیه احکامی صدور حقوقی دعاوی ریسک مراقبتهای از آگاهی سطح ارتقای با حسابرس باشد. وی تقلب یا قصور سهلانگاری از حاکی که حقوقی دعاوی اقامه ریسک موضوع کند. تالش خطر این کاهش برای میتواند آنها رعایت و حرفهای 1389(. )محمودی است متحده ایاالت از کمرنگتر بسیار ایران در وجود به را تصور این میتواند تقلب و قصور سهلانگاری دلیل به حسابرسان مسئولیت درباره بحث حسابرسی کارهای اکثر نیست. چنین اما میدهند انجام بیدقتی با اغلب را خود حسابرسان که آورد کاری هر در اما میشود. تکمیل حسابرسان عملکرد به نسبت شکایتی هیچگونه بدون و موفقیت با 13. Association of Chatered Certified Accountant (ACCA)

11 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 55 مؤسسه است. ناپذیر اجتناب نیز اشتباهات پارهای دادن رخ حسابرسی کار پیچیدگی به توجه با مالی صورتهای درباره میشود متوجه گاه میکند اجرا را حسابرسی کار هزاران که حسابرسی بزرگ سرمایهگذارانی مورد این در است. بوده گمراهکننده جهات برخی از کرده اظهار مقبول نظر نیز که جبران ممکن شکل هر به را وارده خسارت که میآیند درصدد میشوند متحمل هنگفتی زیان که زیانهای بازیافت احتمال کمترین شرکت حسابرسان قانونی پیگرد با اگر حتی نتیجه در کنند. )محمودی کرد خواهند شکایت به مبادرت حتما دیده خسارت طرفهای باشد داشته وجود وارده.)1389 خود زندگی واقعیت عنوان به را وظیفه انجام در قصور به شدن متهم احتمال باید حسابرسان طرف از مذبوحانه تالشی زیرا رسید نخواهد نتیجه به حسابرسان علیه دعاوی از برخی بپذیرند. قضاوت خطایای واقع در نیست بیپایه نیز دعاوی از دیگر برخی است. خسارت دریافت برای شاکی باشد داشته دقت خود کار در هم قدر هر حسابرسی مؤسسه هر است. کار انجام حین در حسابرسان از بیش دادگاه حکم مبلغ چنانچه ببیند. دادگاه متهمین جایگاه در را خود گهگاه است ممکن هم باز خواهند مازاد زیانهای تأمین مسئول شخصا مؤسسه شرکای باشد مؤسسه حرفهای مسئولیت مبلغ 1389(. )محمودی میباشد حسابرسی مؤسسه اعتبار بر وارده زیان بر عالوه زیان این بود. است. حسابرسان نادرست عملکرد از میزانی نشانگر یک هر تقلب و قصور سهلانگاری اصطالحات دیدهاند زیان آنان نادرست عملکرد دلیل به مستقیما که اشخاصی به نسبت حسابرسان مسئولیت رعایت با را خود خدمات حسابرسان چنانچه میکند. تعیین حسابرسان عملکرد نادرستی میزان را مراقبتهای رعایت داشت. نخواهند مسئولیت کسی به نسبت هرگز دهند انجام حرفهای مراقبتهای 1389(. )محمودی نادرست عملکرد ادعای هرگونه برابر در است کاملی دفاع حرفهای و تخصصی حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای پژوهش پیشینه 4- کشور از خارج پژوهشهای بر مروری 1-4- حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای بررسی به پژوهشی در )2013( همکاران و کاکس شامل پژوهش در شرکتکنندگان و شده انجام کانادا در پرسشنامه طریق از پژوهش این پرداختند. دریافتند پژوهشگران این و بوده مالی صورتهای استفادهکنندگان و کنندگان تهیه حسابرسان فهرست افشای که نیستند معتقد و هستند موافق اهمیت فهرست افشای با استفادهکنندگان که دیدگاه از میدهد. قرار حقوقی دعاوی ریسک معرض در را کنندگان تهیه و حسابرسان بااهمیت کاهش را حقوقی دعاوی ریسک بااهمیت فهرست که معتقدند استفادهکنندگان پژوهشگران این یلام ثبات و میدهد کاهش را سرمایه هزینههای میکند تسهیل را سهام در سرمایهگذاری میدهد رد مالی صورتهای استفادهکنندگان با حسابرسان که دریافتند آنان دیگر سوی از میشود. ایجاد دارند. نظر اختالف حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت با افشای با رابطه

12 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 56 حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای افشای برای روشهایی و درحسابرسی اهمیت»مفهوم عنوان با پژوهشی در )2009( 14 ازوپاردی اطمینان به حسابرسی دارند تمایل مردم عموم که میکند بیان حسابرسان«میان در اهمیت سطح فراهم را معقول اطمینان میتوانند حسابرسی فرآیند و حسابرسان که حالی در شود منجر قطعی ریسک آن تبع به و دهد کاهش را انتظارات نارسایی این میتواند اطالعات اهمیت سطح افشای کنند. از مناسب درک به میتواند اهمیت با اطالعات افشای دهد. کاهش را حسابرسان علیه حقوقی دعاوی چنین بدون باشد. وابسته مالی صورتهای استفادهکنندگان توسط حسابرس شناسی روش و اهمیت و شد نخواهد درک افشا طرف یک از است. قسم دو بر زیاد احتمال به افشا از حاصل نتایج فهمی هک میکنند فکر حسابرسان نشانمیدهد پژوهش این یافتههای داشت. نخواهد زیادی اثر رو این از نیست. مطابق اهمیت از آنان درک با اهمیت از استفادهکنندگان درک آستانه بررسی حسابرس گزارش به بازار»واکنش عنوان با خود پژوهش در )2005( 15 دیویس درک و بازار رفتار بر حسابرسی در اطالعات اهمیت سطح افشای که داد نشان حسابرسی«اهمیت ار سرمایهگذاران حد از بیش اعتماد افشا این و میگذارد اثر حسابرس گزارش از سرمایهگذاران دامنه و حسابرسان قضاوت خصوص در توجهی قابل بینش اهمیت سطح افشای میدهد. کاهش ریسک کاهش به منجر که میکند فراهم مالی صورتهای کنندگان استفاده برای حسابرسی آزمون میشود. حقوقی دعاوی عدم گزارشگری در انتظارات شکاف و»اعتبار عنوان با پژوهشی در )2003( 16 طلحه و شیخ حسابرسان از و کردند استفاده مصاحبه روش از خود مطالعه اهداف به دستیابی برای اطمینان«و الزم اهمیت مفهوم به توجه با حاضر حال در اطالعت افشای چه که دهند توضیح تا خواستند گونه هیچ که رسیدند نتیجه این به آنان شده آوری جمع پاسخهای بررسی از پس است. ضروری مصاحبه اکثریت شدید مخالفت با آنان و نیست ضروری و الزم مالی صورتهای در اهمیت افشای شدند. مواجه اهمیت افشای درباره شوندگان سود«تحریفات و اهمیت قطعیت»عدم عنوان با تحقیقی در )2003( 17 اسمیت و سون پاتر افزایش با است بزرگ نسبتا مالی صورتهای در تحریفها انتظار مورد هزینههای که زمانی دریافتند صورت به اطالعات ارائه مقدار نتیجه در و میگیرد نتیجه محافظهکارتر حسابرس اهمیت سطح در توضیح برای کمی معیارهای بر داراییها( کل یا فروش )نه خالص سود اگرچه مییابد. کاهش عمومی است. غالب اشتباه اصالح تصمیمگیری اهمیت«از سهامداران گیری اندازه»معیارهای عنوان با تحقیقی در )2003( 18 همکاران و چو میگیرد. قرار مالی صورتهای در اهمیت با تحریفات تأثیر تحت بازار قیمت که کردند مشخص 14.Azzopardi 15. Davis 16. Shaikh and Talha 17. Patterson & Smith 18. Cho et al.

13 57 در نتیجه این مهم است تا اطمینان حاصل شود که قضاوت حرفهای حسابرس مناسب و اخالقی میباشد. اگر مجموعه معیارهای اهمیت وجود داشت تنوع کمتری در آستانههای اهمیت استفاده شده ایجاد میشود. اگرچه ریسک دعاوی حقوقی میتواند کاهش نیابد. در حقیقت حسابرسان ممکن است استانداردهای اهمیت کمتری را برای اجتناب از احتمال پروندههای حقوقی متعاقب آن تنظیم نمایند. ایسلین و اسکندر )2000( 19 نقش شناخت حسابرسان را بر افشای آستانه اهمیت بررسی کردند. مطالعه آنان مشخص کرد که سطح اهمیت بین 5/7 درصد و 8/7 درصد نشان داده میشود که مبتنی بر رهنمودهای ارائه شده توسط قانونگذاران میباشد. همچنین این مطالعه مشخص کرد که آستانه شناسایی کمتر از آستانه افشای اطالعات بود و آستانه با صنعت متفاوت بود. در صنایع پرریسک مشخص میشود که آستانههای کمتری دارند. همچنین مشخص شد حسابرسان آستانه اهمیت را با توجه به تجربه و تخصص خود در آن صنعت تعیین میکنند. اندرسون و همکاران )1998( 20 شکاف انتظارات تفاوت بین دیدگاه حسابرسان و جامعه را از تخصیص مسئولیت به حسابرسان و اثرات آن نسبت به ریسک دعاوی حقوقی مورد بررسی قرار دادند. این پژوهش مشخص کرد زمانی که سطح اهمیت مشکالت بزرگ را کشف نکند مسئولیت حسابرس بیشتر و لذا خطر دعاوی حقوقی کاسته میشود و این موضوعات به موقعیت خاص صنعت خاص و مسئولیت حسابرس بستگی دارد. جنینگز و همکاران )1987( در تحقیقی با عنوان»بررسی مفهوم اهمیت دیدگاه حسابرسان و استفادهکنندگان صورتهای مالی«حسابرسان باید پس از افشای اطالعات سطوح اهمیت انتخاب شده را توجیه کنند مخصوصا اینکه سطوح مختلف ممکن است برای مشتریان مختلف اعمال شود. انجام این کار ممکن است حجم کاری را افزایش دهد و به حق الزحمههای حسابرس بیفزاید. با این وجود افشای سطوح اهمیت میتواند تضمینی را در مقابل دادرسی فراهم کند. شفافیت افزایش یافته به این معنی است که حسابرس نمیتواند در قبال اشتباهات ناشناخته زیر سطوح اهمیت افشا شده روشهای بیشتری را اجرا کند. عالوه بر این افشای سطح اهمیت در گزارش حسابرسی رابطه بین استفادهکنندگان و تهیهکنندگان و بازار سرمایه را بهبود میبخشد و باعث میشود که اطالعات ارائه شده را خیلی سادهتر ارزیابی کرد و ریسک دعاوی حقوقی را کاهش میدهد. آنان در تحقیق خود نشان دادند که دیدگاه حسابرسان و استفاده کنندگان صورتهای مالی در مورد اهمیت با یکدیگر متفاوت است پژوهشهای داخل کشور شمس احمدی و همکاران )1390( در پژوهش خود دریافتند که فرمول پیشنهاد شده در دستورالعمل حسابرسی موضوع نشریه شماره 150 سازمان حسابرسی معیار مناسبی برای تعیین 19.Iselin & Iskandar 20.Anderson

14 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 58 حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای گزارش در شرط درج عدم یا عدماصالح زیاد بسیار احتمال به آن از استفاده و نیست اهمیت سطح مؤسسات دستورالعملهای همچنین و حسابرسی معتبر متون داشت. خواهد پی در را حسابرسان درصدی نظیر متعددی مبانی از باید اهمیت سطح تعیین برای که دارند تاکید المللی بین حسابرسی باید حسابرس قضاوت و کرد انتخاب را کمترین آنها بین از و استفاده داراییها جمع فروش سود از کند. مشخص را تحمل قابل تحریف کیفی و کمی عوامل گرفتن نظر در با علیه حقوقی دعاوی و فعالیت تدوام حسابرسی»گزارش عنوان با پژوهشی در )1389( محمودی نشان تسویه مدیران و حقوقی وکالی پاسخ تحلیل و تجزیه از فعالیت«تداوم فرض با حسابرسان و میکند عمل هشدار عنوان به مؤثر شکلی به خاص مطلب بر تاکید با شده تعدیل گزارش داد میدهد کاهش حسابرسان علیه حقوقی دعاوی انداختن جریان به در را دعوا طرفهای بالقوه گرایش که هستند عواملی خسارت پرداخت در آن توانایی و شهرت حسن حسابرس اندازه همچنین و میکند بیان و میدهند قرار توجه مورد حسابرسان علیه دعوا اقامه در جدی طور به دعوا طرفهای حسابرسان مسئولیت بیمهای پوشش از استفاده که دارند اعتقاد دهندگان پاسخ از درصد 45 که میکند. عمل حسابرسان علیه حقوقی دعاوی برابر در سپری مانند کمیته و حسابرسی شرکتی»حاکمیت عنوان با پژوهشی در )1387( معیری و یگانه حساس را تجاری واحد فعالیتهای بر نظارت مسئولیت حسابرسی کمیته که میکنند بیان حسابرسی«به باید کمیته این لذا دارد. عهده بر نظر مورد مقررات و قانونی الزامات با آنها انطباق منظور به مقررات و قوانین رعایت به نسبت تجاری واحد ارشد مقامات با جلساتی برگزاری طی ادواری صورت مخاطرات به نسبت باید حسابرسی کمیته نماید. حاصل اطمینان اخالقی معیارهای رعایت نیز و تجاری واحد مدیریت به را نتایج و نموده پیدا آگاهی حقوقی دعاوی یا قوانین رعایت عدم از ناشی و کرده شناسایی را مدیریت نظر مورد برنامههای در موجود ریسکهای باید کمیته این دهد. گزارش دهد. ارائه احتمالی حقوقی دعاوی از ناشی ریسک کاهش برای مناسبی راهکارهای پژوهش سؤالهای 5- دنبال به پژوهش این پژوهش نظری مبانی و مساله بیان مقدمه در شده مطرح مطالب به توجه با حمایت اهمیت فهرست افشای از حسابرسان و مالی مدیران آیا که است پرسشها این به پاسخگویی این آیا و داد خواهد کاهش را حقوقی دعاوی ریسک اهمیت فهرست افشای و ارائه آیا و میکنند خیر یا دارد وجود تفاوتی مورد این در مالی مدیران و حسابرسان آرای میباشد. شرح این به پژوهش فرضیههای میکنند. حمایت اهمیت فهرست افشای از مالی صورتهای حسابرسان و مالی مدیران اول: فرضیه اهمیت فهرست افشای که معتقدند مالی صورتهای حسابرسان و مالی مدیران دوم: فرضیه میدهد. کاهش را حقوقی دعاوی احتمال وجود معناداری تفاوت حسابرسان و مالی مدیران بین متغیر دو برای میانگین مقدار سوم: فرضیه ندارد.

15 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 59 پژوهش روش 6- علمی روش مراحل طی با که است آزمایشی میدانی پژوهشهای جمله از سو یک از پژوهش این و تحلیل و تجزیه اطالعات بندی طبقه و تبدیل آوری جمع فرضیهها مساله بیان شامل پژوهش پیمایشی پژوهش دیگر سوی از میپذیرد. صورت پژوهش گزارش تهیه آخر دست و فرضیهها آزمون و اینترنت شبکههای و مکتوب منابع از فیشبرداری آن در اطالعات جمعآوری اصلی ابزار که است که میباشد سؤال 25 حاوی شده طراحی پرسشنامه پژوهش این در میباشد. پرسشنامه همچنین دوم فرضیه آن دیگر سؤال 11 و داده قرار آزمون مورد را پژوهش اول فرضیه آن نخستین سؤال 14 مورد نیز را دهندگان پاسخ فردی مشخصات پرسشنامه این همچنین میدهد. قرار آزمون مورد را دهندگان پاسخ فردی مشخصات شده جمعآوری اطالعات تحلیل و تجزیه از میدهد. قرار پرسش است. گرفته قرار آزمون مورد نیز سوم فرضیه حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای پژوهش قلمروی 1-6- است مقطعی پژوهش یک پژوهش این بنابراین میباشد سال پژوهش انجام زمانی دوره پذیرفته شرکتهای و ایران رسمی حسابداران جامعه حسابرسی سازمان پژوهش مکانی قلمرو و است. تهران بهادار اوراق بورس در شده آماری نمونه و جامعه 2-6- میشود: تشکیل زیر شرح به بخش دو از پژوهش این آماری جامعه عضو حسابرسی مؤسسات در شاغل حسابرسان و حسابرسی سازمان در شاغل حسابرسان الف( شامل باالتر شغلی گروههای و حسابرسی سرپرست رتبه دارای ایران رسمی حسابداران جامعه عامل( )هیئت شریک و حسابرسی ارشد مدیر حسابرسی فنی مدیر حسابرسی ارشد سرپرست مرجع عنوان به میگردد باعث که هستند مهم ویژگی دو واجد حسابرسان از گروه این میباشد. آن گروه این اول ویژگی شوند. محسوب پژوهش موضوع با رابطه در نظر کسب برای دار صالحیت صورتهای اقالم خصوص در حرفهای قضاوت به حسابرسی گزارش تنظیم زمان در آنان که است ویژگی میگیرند. قرار پیشگفته موضوعات جریان در کامل طور به نوعی به و میپردازند مالی در باالتر رتبه کسب است. پژوهش موضوع با رابطه در آگاهی و تخصص بودن دارا گروه این دوم و حرفهای صالحیتهای داشتن مستلزم حسابرسی مؤسسات و حسابرسی سازمان سازمانی نمودار تحصیالت و طوالنی حرفهای سوابق بودن دارا حرفهای آزمون در موفقیت جمله از شرایطی احراز است. دانشگاهی پذیرفنه شرکتهای مالی مشاوران و مدیره هیئت اعضای و اداری و مالی معاونان مالی مدیران ب( تجاربحرفهای بودن دارا مستلزم شرکتها در سمتها این کسب میباشد. بهادار اوراق بورس در شده میباشد. دانشگاهی تحصیالت و

16 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 60 حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای اطالعات گردآوری روشهای 7- شده استفاده اطالعات گردآوری برای )پرسشنامه( پیمایشی مطالعات روش از پژوهش این در پرسشها به آن طریق از دهندگان پاسخ که دادههاست گردآوری ابزارهای از پرسشنامه است. هرگاه رو این از میکنند. ابراز صورتی به شده نوشته مطالب برابر در را خود واکنش یا پاسخمیدهند با پرسشنامه تهیه میشود. استفاده پرسشنامه باشداز نظر مورد 21 واقعی اطالعات آوردن دست به از انسانی واکنشهای و رفتاری ابعادپیچیده تنوع وحساسیت طرفی از ابزار این حساسیت به توجه است. دشوار بس کاری دیگر طرف مهم خصوصیات از است. شده استفاده پرسشنامه سؤاالت به پاسخگویی برای لیکرت مقیاس از برای بیشتر گزینههای آوردن فراهم و پاسخگویی انتخاب حوزه به بخشیدن گسترش مقیاس این هب الزم کنند. انتخاب را گزینهها از یکی میشود خواسته ازپاسخگویان که ترتیب بدین میباشد. آن است. شده گرفته نظر در یکسان ضریب پرسشنامه سؤاالت تمام برای پژوهش این در که است ذکر پرسشنامه )اعتبار( روایی 1-7- متغیرها دقیقا ابزار در مندرج سؤاالت یا ابزار محتوای و مقیاس که است این روایی از منظور پژوهش نیاز بر مازاد ابزار طریق از شده آوری گرد دادههای یعنی رابسنجد مطالعه مورد وموضوع حذف ابزار محتوای در متغیرها سنجش با رابطه در نیاز مورد دادههای از سنجش اینکه هم و نباشد 1387( نیا )حافظ دهد نشان خوبی به را واقعیت عین دیگر عبارت به یا باشد نشده اندازه چه تا ما آزمون که معنی بدین میشود. استفاده محتوایی روایی روش از پژوهش این در عبارت به است. کرده گیری اندازه آنرا گوناگون بخشهای ارزشهای و بررسی مورد پدیده محتوای نآ محتوای یا مایه درون از حیطهای یا مجموعه کل معرف میزان چه تا آزمون پرسشهای روشنتر نبود از اطمینان و پرسشنامه روایی ارزیابی منظور به 1385(. پاریزی نژاد )ایران میباشد مجموعه میان آزمایشی طور به پرسشنامه تعدادی توزیع از قبل و تهیه از پس سؤاالت در ابهامی هرگونه اشکاالت و ابهامات بار هر و شده تکرار بار چندین عمل این گردید. توزیع مالی مدیران و حسابرسان مشاور و راهنما استاد تأیید با نهایی پرسشنامه اینکه تا گردید برطرف مشاور و راهنما استاد نظر با گردید. توزیع آماده و رسیده پرسشنامه پایایی 2-7- واحدی گروه به و بار چندین کوتاه زمانی فاصله یک در را گیری اندازه ابزار اگر که است آن مقصود آزمون یک 1387(. زاده صفر و )فرهنگی باشد هم به نزدیک حاصل حاصل نتایج شود داده افراد از باشند باالیی همبستگی دارای آن واقعی نمرههای و مشاهده نمرههای که است پایایی دارای زمانی 1387(. )خاکی 21 - Actual

17 61 از معروفترین معیارهای سنجش پایایی استفاده از معیار آلفای کرونباخ است که به صورت زیر تعریف میشود: K α = K 1 S 2 i 2 1 Ssum که در آن Si انحراف معیار سؤال i ام Ssum انحراف معیار مجموع سؤالها و K تعداد سؤالهای پرسشنامه است. هرچه مقدار آلفا نزدیک به مقدار یک باشد نشان دهنده میزان پایایی باالست. مقدار آلفا برای پرسشنامه برای فرضیه اول و دوم به ترتیب برابر با 0/958 و 0/978 به دست آمده است که نشانگر پایایی باالی پرسشنامه است )ایران نژاد پاریزی 1385(.

18 62 8- یافتههای پژوهش 1-8- آمار توصیفی و تجزیه و تحلیل آن توزیع فراوانی پاسخگویان به تفکیک عوامل مختلف به شرح جدول 1 میباشد: عوامل جدول 1: توزیع فراوانی پاسخگویان به تفکیک عوامل مختلف پاسخگویان زن تعداد حسابرسان توزیع فراوانی پاسخگویان درصد تعداد مدیران مالی درصد تعداد کل درصد / / / / جنسیت مرد کل / /7 کمتر از 10 سال /4 از 11 تا 15 سال /4 8/ / سابقه از 16 تا 20 سال بیشتر از 20 سال کل /1 6 3/9 کمتر از 30 سال / /3 از 31 تا 40 سال / / سن از 41 تا 50 سال بیشتر از 50 سال کل / /3 کارشناسی /2 4/ /8 5/ سطح تحصیالت کارشناسی ارشد دکتری کل اقتصاد /3 حسابداری /9 11/9 1/ رشته تحصیلی حسابرسی مدیریت سایر کل 102

19 97 بهار 70 شماره هجدهم سال 63 فعالیت نوع تفکیک به پاسخگویان فراوانی توزیع 2: جدول فعالیت نوع تفکیک به پاسخگویان فراوانی توزیع مالی امور زمینه در فعال امورحسابرسی زمینه در فعال درصد تعداد فعالیت نوع درصد تعداد فعالیت نوع سرپرست مالی مدیر ارشد سرپرست 2 2 مالی مشاور حسابرسی مدیر 2 2 حسابرسی ارشد مدیر 2 2 اداری و مالی معاون عامل( )هیئت شریک حقوقی دعاوی ریسک و اهمیت افشای 98 کل 102 کل انحراف ازجمله پراکندگی شاخصهای و میانه میانگین ازجمله مرکزی شاخصهای 3 درجدول میانه از میانگین بودن بزرگ است. شده محاسبه مختلف متغیرهای برای وچولگی کشیدگی معیار رد میگیرد. قرار مقادیر این تأثیر تحت میانگین زیرا میدهد نشان دادهها در را بزرگ نقاط وجود است. راست به چوله دادهها توزیع موارد این پژوهش متغیرهای برای توصیفی آمار 3: جدول پاسخ دهندگان متغیرها تعداد میانگین میانه انحراف معیار چولگی کشیدگی حداقل حداکثر 7/00 1/00-0/43-0/10 1/73 5/64 4/ افشای از حمایت اهمیت فهرست 7/00 1/00-1/39-0/17 1/76 4/44 4/ حسابرسان احتمال کاهش به حقوقی دعاوی فهرست افشای دلیل اهمیت 7/00 4/86 0/06 0/15 0/53 6/00 6/00 98 افشای از حمایت اهمیت فهرست 7/00 1/78 0/76-0/78 1/20 5/78 5/47 98 مالی مدیران احتمال کاهش به حقوقی دعاوی فهرست افشای دلیل اهمیت وابسته متغیر توزیع بودن نرمال بررسی 2-8- این برقراری با بندی تقسیم یک در آماری روشهای که است مهم اندازهای به متغیرها بودن نرمال غیر در و پارامتری آزمونهای از اغلب بودن نرمال صورت در که طوری به میگردند. ردهبندی فرض

20 64 متغیر اینصورت از آزمونهای ناپارامتری برای تجزیه وتحلیل استفاده میشود. در ادامه با استفاده از آزمون کلموگروف- اسمیرنف 22 نرمال بودن متغیرها بررسی شده است )آذر و مؤمنی 1392 (. فرض صفر و فرض مقابل در این آزمون به صورت زیر نوشته میشود: دادهها برای متغیرمورد نظرازتوزیع نرمال پیروی میکند دادهها برای متغیرمورد نظرازتوزیع نرمال پیروی نمیکند H H 0 1 : : جدول 4: آزمون کلموگروف اسمیرنف برای بررسی نرمال بودن متغیرهای پژوهش تعداد متغیرهای نرمال میانگین انحراف معیار قدرمطلق بیشترین تفاوت منفی مثبت مقدار Z کلموگروف - اسمیرنف مقدار احتمال 0/319 0/96-0/25 0/13 0/25 1/39 5/ حمایت از افشای فهرست اهمیت 0/294 0/98-0/19 0/11 0/19 1/65 4/ کاهش احتمال دعاوی حقوقی به دلیل افشای فهرست اهمیت مقادیر احتمال برای متغیرهای حمایت از افشای فهرست اهمیت برابر با 0/319 و برای کاهش احتمال دعاوی حقوقی به دلیل افشای فهرست اهمیت برابر با 0/294 است که هر دو مقدار بیشتر از 0/05 و توزیع این متغیر نرمال است. 22. Kolmogorev-smirnov (ks) test

21 نتایج آزمون فرضیههای پژوهش فرضیه اول مرحله اول: فرض صفر و فرض مقابل به صورت آماری زیر نوشته میشود. مدیران مالی و حسابرسانصورت هاي مالي از افشاي فهرست اهميت حمايت نميکنند. مدیران مالی و حسابرسانصورت هاي مالي از افشاي فهرست اهميت حمايت ميکنند. H H 0 1 : µ 4 : µ > 4 مرحله دوم: محاسبه آماره آزمون و توزیع آماری آن میباشد. آماره آزمون دارای توزیع t )تقریبا نرمال برای این دادهها( است و مقدار آن برای حسابرسان مدیران مالی و کل افراد به صورت زیر محاسبه گردیده است. جدول 5: آزمون میانگین تک نمونهای برای بررسی فرضیه اول مقدار t فرضیه اول پاسخ دهندگان تعداد میانگین انحراف معیار درجه آزادی مقدار احتمال حمایت از افشای فهرست اهمیت حسابرسان مدیران مالی 0/000 0/ /36 37/59 1/73 0/53 4/92 6/ کلی 0/ /69 1/39 5/ مقدار آماره آزمون برای حسابرسان مدیران مالی و کل افراد به ترتیب برابر با 37/59 5/36 و 14/69 و فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد میشود پس مدیران مالی و حسابرسان صورتهای مالی از افشای فهرست اهمیت حمایت میکنند. H H 0 1 : µ 4 : µ > فرضیه دوم فرض صفر و فرض مقابل به صورت آماری زیر است. مدیران مالی و حسابرسان صورتهای مالی معتقدند که افشای فهرست اهمیت احتمال دعاوی حقوقی را کاهش نمیدهد مدیران مالی و حسابرسان صورتهای مالی معتقدند که افشای فهرست اهمیت احتمال دعاوی حقوقی را کاهش میدهد

22 66 فرضیه دوم کاهش احتمال دعاوی حقوقی به دلیل افشای فهرست اهمیت جدول 6: آزمون میانگین تک نمونهای برای بررسی فرضیه دوم پاسخ دهندگان حسابرسان مدیران مالی کلی تعداد میانگین انحراف معیار مقدار t 0/96 1/76 4/ درجه آزادی 101 مقدار احتمال 0/339 0/000 0/ /16 6/94 1/20 1/65 5/47 4/ مقدار آماره آزمون برای حسابرسان مدیران مالی و کل افراد به ترتیب برابر با 12/16 0/96 و 6/94 است. بنابراین برای حسابرسان مقدار آماره در ناحیه عدم رد فرض صفر قرار دارد یعنی به اعتقاد حسابرسان افشای فهرست اهمیت احتمال دعاوی حقوقی را کاهش نمیدهد. اما مقدار آماره برای مدیران مالی و در حالت کلی در ناحیه رد فرض صفر قرار دارد یعنی مدیران مالی و کل افراد معتقدند که افشای فهرست اهمیت احتمال دعاوی حقوقی را کاهش میدهد فرضیه سوم با توجه به نرمال بودن توزیع دادهها برای متغیرهای مورد بررسی از آزمون t برای دو نمونه مستقل استفاده شده است. در این آزمون مقدار میانگین دو نمونه مورد آزمون قرار میگیرد. فرض صفر و فرض مقابل به صورت آماری زیر نوشته میشود: H H 0 1 : µ = µ A A B : µ µ B مقدار میانگین برای دو متغیر بین حسابرسان و مدیران مالی تفاوت معناداری وجود ندارد مقدار میانگین برای دو متغیر بین حسابرسان و مدیران مالی تفاوت معناداری وجود دارد

23 67 جدول 7: آزمون میانگین نمونه زوجی برای مقایسه بین حسابرسان و مدیران مالی فرضیات پاسخ دهندگان حسابرسان حمایت از افشای فهرست اهمیت مدیران مالی کاهش احتمال دعاوی حقوقی به دلیل افشای فهرست اهمیت حسابرسان مدیران مالی تعداد میانگین انحراف معیار مقدار t -6/07 1/73 4/ درجه آزادی مقدار احتمال 0/000 0/ /14 0/53 1/76 1/20 6/00 4/17 5/ مقدار آماره آزمون برای حمایت از افشای فهرست اهمیت برابر با 6/07- و برای کاهش احتمال دعاوی حقوقی به دلیل افشای فهرست اهمیت برابر با 6/14- است که مقادیر برای هر دو متغیر در ناحیه رد فرض صفر قرار دارد. در هر دو مورد مقدار میانگین برای مدیران مالی بیشتر از حسابرسان است. یعنی مدیران بیش از حسابرسان از افشای فهرست اهمیت حمایت میکنند و همچنین مدیران مالی بیشتر از حسابرسان احتمال کاهش دعاوی حقوقی به دلیل افشای فهرست اهمیت را میدهند. 9 -خالصه و نتیجه گیری 1-9- فرضیه اول نتایج حاصل شده از این فرض پژوهش نشان میدهد که مدیران مالی و حسابرسان از افشای فهرست اهمیت حمایت میکنند و با نتایج حاصل از پژوهش کاکس و همکاران )2013( که به بررسی افشای اهمیت و خطر دعاوی حقوقی پرداخته و به این نتیجه رسیدند که استفادهکنندگان صورتهای مالی با افشای فهرست اهمیت موافقند و با نتیجه پژوهش دیویس )2005( نیز همسو است که واکنش بازار به گزارش حسابرس را مورد بررسی قرار داده و نشان دادند که افشای سطح اهمیت اطالعات در حسابرسی بر رفتار بازار و درک سرمایه گذاران از گزارش حسابرس اثر میگذارد و استفادهکنندگان صورتهای مالی از این افشا حمایت میکند. به عالوه نتیجه حاصل شده از این فرض پژوهش با نتیجه پژوهشهای فروغی و همکاران )1391( شمس احمدی و همکاران )1390( و ایسلین و اسکندر )2000( همسو میباشد که بیان کردند افشای اهمیت و سطح اهمیت ضروری است و از ارائه فهرست اهمیت حمایت کردند و همچنین بر طبق پژوهش جنینگز و همکاران )1987( همسو و هم راستاست که نتیجه گرفتند که افشای سطح اهمیت در گزارش حسابرسی رابطه بین استفاده کنندگان و تهیه کنندگان و بازار سرمایه را بهبود میبخشد و آنان از افشای سطح اهمیت حمایت میکنند. اما با نتایج حاصل از پژوهش شیخ و طلحه )2003( مخالف است که اعتبار و شکاف انتظارات در گزارشگری عدماطمینان را مورد بررسی قرار دادند و نتیجه گرفتند که از دیدگاه حسابرسان هیچ گونه افشای اهمیت در صورتهای مالی الزم و ضروری نیست.

24 فرضیه دوم به اعتقاد حسابرسان افشای فهرست اهمیت احتمال دعاوی حقوقی را کاهش نمیدهد. اما مدیران مالی و کل افراد معتقدند که افشای فهرست اهمیت احتمال دعاوی حقوقی را کاهش میدهد. نتیجه حاصل شده از این فرض پژوهش با نتایج حاصل از پژوهش کاکس و همکاران )2013( یکسان است که دریافتند استفادهکنندگان صورتهای مالی معتقد نیستند افشای فهرست با اهمیت حسابرسان را در معرض ریسک دعاوی حقوقی قرار میدهد. همچنین نتیجه این پژوهش با نتایج حاصل از پژوهش ازوپارادی )2009( همسو میباشد که بیان کرد افشایسطح اهمیت اطالعات میتواند نارسایی انتظارات را کاهش دهد و به تبع آن ریسک دعاوی حقوقی را کاهش دهد و دیویس )2005( هم رساست که بیان میکند که واکنش بازار به گزارش حسابرسی را مورد بررسی قرار داد و بیان کرد که افشای سطح اهمیت بینش قابل توجهی در خصوص قضاوت حسابرس و دامنه آزمون حسابرسی برایاستفادهکنندگان صورتهای مالی فراهم میکند که منجر به کاهش ریسک دعاوی حقوقی میشود. به عالوه نتیجه حاصل شده از این فرض پژوهش با نتیجه پژوهشهای محمودی )1389( حساسیگانه و معیری )1387( و پاترسون و اسمیت )2003( همسو میباشد که بیان کردند افشای اهمیت و سطح اهمیت ریسک دعاوی حقوقی را کاهش میدهد. اندرسون و همکاران )1998( که دریافتند در صورتی که سطح اهمیت افشا نشود منجر به افزایش مسئولیت حسابرسان و افزایش دعاوی حقوقی علیه حسابرسان میشود و کرمی و بذرافشان )1389( که نشان دادند احتمال طرح دعاوی حقوقی علیه حسابرسان به دلیل عدم رعایت استانداردهای حسابرسی و افشای اهمیت افزایش مییابد همسو است. اما نتیجه این پژوهش با پژوهش چو و همکاران )2003( مخالف است که به این نتیجه رسیدند احتمال طرح دعاوی حقوقی علیه حسابرسان در صورت افشای کمتر کاهش پیدا میکند فرضیه سوم از مقایسه بین حسابرسان و مدیران مالی در حمایت از افشای فهرست اهمیت و کاهش احتمال دعاوی حقوقی به دلیل افشای فهرست اهمیت مدیران بیشتر از حسابرسان از افشای فهرست اهمیت حمایت میکنند همچنین مدیران مالی بیشتر از حسابرسان احتمال کاهش دعاوی حقوقی به دلیل افشای فهرست اهمیت میدهند. نتایج حاصل از این فرض پژوهش موید آن است که دیدگاه حسابرسان با دیدگاه سایر استفاده کنندگان صورتهای مالی متفاوت است که این نتیجه با نتایج حاصل از پژوهش کاکس و همکاران )2013( که دریافتند حسابرسان با استفاده کنندگان صورتهای مالی در رابطه با افشای اهمیت و ریسک دعاوی حقوقی اختالف نظر دارند و هچنین که تحقیق ازوپارادی )2009( که نشان داد حسابرسان فکر میکنند که درک استفاده کنندگان از اهمیت با درک آنان از اهمیت مطابق نیستو همچنین نتایج حاصل از پژوهش جنینگز و همکاران )1987( هم راستا و همسو میباشد. که نشان دادند دیدگاه حسابرسان و استفاده کنندگان صورتهای مالی در مورد اهمیت با یکدیگر متفاوت است.

25 پیشنهادهای پژوهش پیشنهادهای مبتنی بر یافتههای پژوهش با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش موضوعات زیر پیشنهاد میشود: ماهیت کیفی تحریفهایی مورد توجه قرار گیرد که آثار مالی آنها کمتر از رقم اهمیت است و در صورت با اهمیت بودن این اقالم از نظر کیفی )مانند عمدی بودن تحریف تخطی از الزامات قانونی اختالس و...( به عنوان تاکید بر مطلب خاص در گزارش حسابرس درج گردد. برای آگاهی استفادهکنندگان صورتهای مالی مبلغ اهمیت استفاده شده به عنوان مبنای قضاوت در گزارش حسابرسی یا در یادداشتهای توضیحی همراه صورتهای مالی افشا شود. آموزش مناسب و مستمر حسابرسان برای به کارگیری صحیح استانداردهای تدوین شده در خصوص اهمیت به منظور ارتقای اثربخشی فرایند حسابرسی انجام گیرد. ماهیت تحریفهایی مورد توجه قرار گیرد که آثار مالی آنها کمتر از رقم اهمیت بوده و در نامه مدیریت درج شده است و در صورت با اهمیت بودن در مجمع عمومی صاحبان سهام پس از قرائت گزارش حسابرس برای اطالع سهامداران از این اقالم قرائت شود پیشنهادهایی برای پژوهشهای آتی جامعه آماری در این پژوهش حسابرسان و مدیران مالی بودند. در پژوهشهای آتی به مطالعه دیدگاه گروههای مختلف استفادهکنندگان صورتهای مالی مانند سرمایهگذاران اعتباردهندگان تحلیل گران مالی و مقایسه آن با دیدگاه حسابرسان و مدیران مالی پرداخته شود. انجام پژوهشهای تجربی در رابطه با شناسایی و ارزیابی عوامل مؤثر بر تصمیم گیری منطقی استفادهکنندگان صورتهای مالی نظیر افشای اهمیت الزم و ضروری به نظر میرسد. ضروری است در پژوهشهای آتی عوامل مؤثر بر ریسک دعاوی حقوقی شناسایی و ارزیابی شود. 11- محدودیتهای پژوهش محدودیتهایی که در اجزای پژوهش وجود داشته و در تعبیر و تفسیر یافتههای پژوهش و قابلیت تعمیم آن باید مدنظر قرار گیرند به شرح زیر میباشند: به علت باال بودن هزینه اجرای این پژوهش قابلیت اجرایی برای کلیه گروههای حسابرسی میسر نبوده است. روش این پژوهش پرسشنامهای بوده و محدودیتهای مربوط به خود را دارد.

26 فهرست منابع و ماخذ الف( منابع فارسی 1-1 آذر عادل و مؤمنی منصور )1392( آمار و کاربرد آن در مدیریت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها انتشارات سمت جلد اول و دوم ص ص انجمن حسابداری آمریکا )1381( بیانیه مفاهیم بنیادی حسابرسی ترجمه علی نیکخواه آزاد سازمان حسابرسی نشریه 121 چاپ سوم ص ص ایران نژاد پاریزی مهدی 1385 روشهای تحقیق در علوم اجتماعی انتشارات نشر مدیران ص ص حافظ نیا محمد رضا )1384( مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی چاپ یازدهم سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها )سمت( 5-5 حساس یگانه یحیی و معیری مرتضی حاکمیت شرکتی حسابرسی و کمیته حسابرسی فصلنامهحسابدار شماره 200 آبان 1387 ص ص حساس یگانه یحیی )1391( فلسفه حسابرسی انتشارات علمی و فرهنگی چاپ پنجم ص ص رفیعی افسانه حمیدی الهام و مکارم ناصر )1393( اصول حسابرسی تهران سازمان حسابرسی نشریه 206 جلد اول 8-8 دیلمی پور مصطفی )1392( آسیب شناسی وارونه روزنامه دنیای اقتصاد شماره مرداد 1392 ص ص زارعی حسین )1374( تحقیقی پیرامون مفهوم اهمیت در فرایندهای گزارشدهی حسابرسی پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران دانشکده علوم ص ص ساجدی ولی )1386( تخصص بازرس شرکتهای سهامی نشریه حسابرس شماره 32 ص ص سرخانی محمد و سید نژاد میرجواد اهمیت در حسابرسی در دو کشور ایران و آمریکا فصلنامه تازههای اقتصاد بهار 1386 شماره 115 ص ص شمس احمدی منصور ابراهیم زاده امیر و حق نویس حمید اهمیت در حسابرسی فصلنامه حسابدار بهار 1390 ص ص فروغی داریوش خالقی محسن )1388( مفهوم اهمیت در حسابرسی فصلنامه حسابرس شماره 47 ص ص فروغی داریوش خالقی محسن و رسائیان امیر مفهوم اهمیت در حسابرسی صورتهای مالی و تأثیر آن بر توجه حسابرسان در فرآیند کشف تقلب مدیران مجله پیشرفتهای حسابداری دانشگاه شیراز شماره اول دوره چهارم 1390 ص ص فرهنگی علی اکبر و صفرزاده حسین )1387( روشهای تحقیق در علوم انسانی )بانگرش بر پایاننامه نویسی( نشر پیام پویا 70